Sla een willekeurige biografie over Franz Liszt (1811-1886) open en je leest vooral over zijn rusteloze bestaan als pianovirtuoos, zijn gepassioneerde liefdesleven en de terugkeer naar zijn katholieke wortels aan het eind van zijn leven. Dat mag allemaal waar zijn, toch schept het maar een beperkt beeld van zijn veelomvattende muzikale persoonlijkheid. Naast pianist, dirigent, docent en organisator was Liszt bovenal componist van een even omvangrijk als grillig oeuvre. Hoewel pianowerken zijn ‘core business’ waren, stond hij aan de wieg van het symfonisch gedicht, rekende hij af met het stoffige imago van het orgel en gaf hij het oratorium een nieuwe impuls. Daarnaast was Liszt met zijn pianotranscripties van onder andere Bachs orgelwerken en Berlioz' Symphonie Fantastique een warm pleitbezorger van zowel oude als nieuwe muziek. Samen met schoonzoon Richard Wagner stond hij in de voorhoede van de romantische beweging en anticipeerde met nieuwe compositietechnieken op de muzikale revoluties van de vroege twintigste eeuw. (JWvR)
Hoewel de uit Praag afkomstige Viktor Ullmann een blauwmaandag bij Schönberg studeerde, heeft hij nooit tot het avant-gardistische kamp behoord. De ideeën van Rudolf Steiner waren minstens zo belangrijk voor zijn ontwikkeling, waarvan getuigenis werd aflegde in de antroposofische getinte opera Der Sturtz des Antichrists. Helaas wordt deze boeiende componist vooral herinnerd vanwege het minder voorspoedige deel van zijn muzikale loopbaan. In 1942 werd hij in Praag gearresteerd, waarna hij geïnterneerd werd in Theresienstadt. Behalve de opera Der Kaiser von Atlantis ontstonden hier ook de Pianosonates nr.5 & 7, die, getuige de orkestrale aanwijzingen in de partituur, ook gelezen kunnen worden als particels voor de nimmer voltooide Eerste en Tweede Symfonie. Deze symfonieën werden later gereconstrueerd door Bernhard Wulff, die eveneens een speelbare versie verzorgde van de (door omstandigheden) slecht overgeleverde ouverture Don Quixote tanzt Fandango. (HJ)
Er zijn weinig componisten die zó met het symfonische repertoire verbonden zijn als Gustav Mahler. Symfonieën componeren was echt Mahlers 'corebusiness': in alle opzichten ontwikkelde hij de symfonie door tot aan, en tot voorbij haar grenzen. Mahlers symfonieën zijn bijna allemaal zeer lang, vragen om een zeer groot orkest en ze zijn vooral groots in hun expressie. Rustiek-mythische sferen (het begin van de Eerste), afschrikwekkende chaos (het einde van de Zesde), grootse visioenen (begin van het laatste deel van de Tweede), vrolijke deuntjes (opening Vierde), romantische melancholie (het beroemde adagio van de Vijfde), natuurevocaties (de Derde), megalomane orkesterupties (de Achtste) en hemeltergende, bijna atonale klanken (het fantastische adagio van de onvoltooide Tiende): Mahlers palet is onuitputtelijk. Zijn symfonieën zijn meeslepende maar ook wel uitputtende kost, en af en toe wellicht ietwat 'over the top'. Wat dat betreft bewijzen zijn orkestliederen dat Mahler ook zeer subtiel en verfijnd kon componeren. In Nederland is Mahler dankzij zijn hechte band met het Concertgebouworkest (al tijdens zijn leven!) zeer populair. (TC)