In de muziekgeschiedenis is nationalisme een klein hoofdstukje dat traditioneel altijd wordt gesitueerd in Oost-Europa en Scandinavië en beperkt tot de late negentiende en de vroege twintigste eeuw. Min of meer klakkeloos wordt aangenomen dat nationaliteit in andere muziek geen dominante rol speelt en dat het tevens een qua tijdsduur beperkt, inmiddels geheel afgesloten historische periode betreft.
Als iets echter opvallend is aan de muziek van de late twintigste eeuw, dan is het wel de hernieuwde opkomst van het nationalisme, soms zelfs versplinterd tot regionalisme (zoals bij de Schotse componist James MacMillan). Die herleving van nationalistische gevoelens staat centraal op deze cd van het Xenia Ensemble, waarop werken staan van componisten uit voormalige Sovjetrepublieken. Het zijn landen die pas een jaar of tien onafhankelijk zijn en in de Sovjettijd een nogal moeizame relatie onderhielden met hun nationale identiteit, die, afhankelijk van de wensen van Moskou, ofwel rigoureus onderdrukt werd ofwel zodanig officieel gestimuleerd dat er nauwelijks meer dan een karikatuur van resteerde. Van de Azerbaidjaanse componiste Franghiz Ali-Zadeh klinkt het Strijkkwartet nr.2 uit 1993. Het heeft als ondertitel ‘Mugam sajahi’, een verwijzing naar het spiritueel verlangen dat ieder moslimgebed doordringt. De verwijzing naar de Islam is geen toeval; al in 1993 schreef de componiste dat de Islam onder vuur lag en juist daarom vond zij het nodig om muziek te schrijven die de schoonheid van de moslimcultuur zou benadrukken - ontegenzeggelijk een tegenwoordig minder gangbare mening. De Uzbeekse componist Dmitri Yanov-Yanovsky schreef in 1989 Chang music III voor strijktrio. De ‘chang’ is een traditioneel instrument uit Uzbekistan, dat het beste kan worden omgeschreven als een kleine cimbalom. In dit werk moeten de spelers middels allerlei speciale speeltechnieken de klank van dat instrument oproepen, hetgeen overigens niet overal even overtuigend gebeurt. Van Giya Kancheli klinkt Night prayers uit 1991 voor strijkkwartet en tape. Het werk maakt deel uit van de cyclus Leben ohne Weihnachten, waarvan de titel verwijst naar het gemis van het spirituele in het dagelijks leven waar hij en zovele van zijn landgenoten jarenlang onder leden - religie werd in de Sovjet-Unie immers niet aangemoedigd. Het gehalte van de hier opgenomen werken is nogal wisselend: ze delen allemaal tot op zekere hoogte in de tegenwoordig zo populaire mix van neo-tonale en minimal-achtige kenmerken. Aldus blijkt het nieuwe nationalisme, net als het oude overigens, grotendeels een universele taal te spreken. (JvG)meer
